Τμήμα ξηροφθαλμίας / οφθαλμικής επιφάνειας

Ξηροφθαλμία ή σύνδρομο ξηρού οφθαλμού είναι η πάθηση των οφθαλμών που προκαλείται από την διαταραχή της ποσότητας ή της ποιότητας των δακρύων με αποτέλεσμα να μην ενυδατώνονται σωστά τα μάτια. Χρησιμοποιούνται αρκετοί όροι όπως διαταραχή οφθαλμικής επιφάνειας ή διαταραχή δακρυικής στιβάδας για να περιγράψουν τα συμπτώματα, τα κλινικά σημεία και τα προβλήματα που δημιουργούνται από την κακή λίπανση των οφθαλμών.

Τα δάκρυα παράγονται από τους δακρυϊκούς αδένες. Εκτός από την ενυδάτωση και τη λίπανση της πρόσθιας επιφάνειας των οφθαλμών, τα δάκρυα μας προστατεύουν από βλαβερές και ερεθιστικές ουσίες καθώς περιέχουν αντισηπτικές και αντιμικροβιακές ουσίες αλλά και επουλωτικούς παράγοντες που προστατεύουν το ευαίσθητο όργανο της όρασης.

Τα κυριότερα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας είναι:

• Ερεθισμός στα μάτια
• Κόκκινα μάτια
• Αίσθημα καψίματος
• Κνησμός
• Θολή όραση – αίσθηση ότι χρειαζόμαστε πιο δυνατά γυαλιά
• Δυσανεξία στη χρήση φακών επαφής
• Κουρασμένα μάτια κατά την διάρκεια της ημέρας
• Αίσθημα ξένου σώματος
• Ευαισθησία στο φως
• Πονοκέφαλοι και μυικοί σπασμοί στον αυχένα
• Έντονη δακρύρροια! Ναι, ένα μάτι με κακό δάκρυ που στεγνώνει συχνά προκαλεί
  αντανακλαστική παραγωγή μεγαλύτερης ποσότητας δακρύων, τα οποία όμως δεν μπορούν να συγκρατηθούν στο μάτι λόγω διαταραχών της οφθαλμικής επιφάνειας και τρέχουν προς τα έξω.
  
  

Η ξηροφθαλμία είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο και παρουσιάζεται στο 30% του πληθυσμού, κυρίως λόγω της φυσικής γήρανσης του σώματος.

Εμφανίζεται κατά 50% πιο συχνά σε γυναίκες παρά σε άντρες, κατά την εμμηνόπαυση λόγω ορμονικών αλλαγών και λόγω της χρήσης καλλυντικών και προϊόντων μακιγιαζ.

Η πολύωρη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, smartphone και tablet μειώνει το βλεφαρισμό, με αποτέλεσμα να μην ενυδατώνονται σωστά τα μάτια και να δημιουργείται ξηροφθαλμία.

Ορισμένα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν ξηροφθαλμία, όπως: αντισυλληπτικά, αντισταμινικά, αντικαταθλιπτικά και φάρμακα κατά της αρτηριακής πίεσης.

Η πολύωρη χρήση κλιματιστικού ή ανεμιστήρα στην εργασία ή στο σπίτι.

Ορισμένες κατηγορίες νοσημάτων όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και οι παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα.

Τα συστηματικά αυτοάνοσα νοσήματα π.χ. το σύνδρομο Sjogren και ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος συνοδεύονται από έντονη ξηροφθαλμία.

Μετά από διόρθωση διαθλαστικών ανωμαλιών με Laser κυρίως μετά τη μέθοδο Lasik.

Εμφανίζεται πιο έντονα σε εκείνους που χρησιμοποιούν αρκετές ώρες μαλακούς φακούς επαφής.

Η βλεφαρίτιδα οφείλεται σε δυσλειτουργία των μεϊβομιανών αδένων και προκαλεί ξηροφθαλμία.

Η πρώτη θεραπευτική προσέγγιση είναι η χρήση υποκατάστατων δακρύων, όπως οι ενυδατικές οφθαλμικές σταγόνες και η χρήση οφθαλμικής γέλης (gel) βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της ξηροφθαλμίας. 

Όσοι δουλεύουν αρκετές ώρες σε οθόνες συνιστάται να κάνουν συχνά διαλείμματα και να κοιτάζουν κάποιο αντικείμενο που βρίσκεται όσο το δυνατό πιο μακριά, ώστε να ξεκουράζονται τα μάτια.  Επιπρόσθετα, η χρήση κατάλληλων γυαλιών με ή χωρίς τη διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών με ειδικά φίλτρα για την προστασία από το μπλε φως για όσους χρησιμοποιούν υπολογιστές, smartphone και tablet βοηθάει στη μείωση της κοπιωπίας, της υπερκόπωσης δηλαδή, των ματιών. 

Πέρα από τη ξηροφθαλμία που προκαλεί η πολύωρη χρήση υπολογιστών λόγω της μείωσης του βλεφαρισμού, μακροπρόθεσμα προβλήματα δημιουργούνται στα μάτια μετά από παρατεταμένη έκθεση στο μπλε φως όπως είναι ο πρόωρος καταρράκτης και εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. 

Η μείωση της χρήσης μαλακών φακών επαφής και η χρήση γυαλιών οράσεως βοηθάει την εξωτερική επιφάνεια του ματιού να «αναπνεύσει» και μειώνει τα συμπτώματα. 

Πολύ σημαντική είναι η υγιεινή των βλεφάρων με τη χρήση ζεστών επιθεμάτων και ειδικών αφρών ή σαπουνιών με στόχο την ανακούφιση και την απόφραξη των αδένων του βλεφάρου και την αποκατάσταση της λιπιδικής στιβάδας. 

Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ξηροφθαλμίας: 

Η απόφραξη των δακρυικών σωληναρίων γίνεται με ειδικά πώματα: απορροφήσιμα πώματα κολλαγόνου ή μόνιμα πώματα σιλικόνης για την αύξηση της ποσότητας των δακρύων. 

Στο σύνδρομο Sjogren χρησιμοποιούνται τα χάπια Salogen για αύξηση της παραγωγής των δακρύων και χρήση τοπικά σταγόνων Κυκλοσπορίνης (π.χ. restasis) που αυξάνει την παραγωγή των δακρύων σε περίπτωση φλεγμονής των οφθαλμών. 

Τοπική χρήση κολλυρίων με βιταμίνη Α  βοηθά στην ελάττωση της ξηροφθαλμίας και στην ανάπλαση του επιθηλίου. 

Η χρήση του αυτόλογου ή ομόλογου ορού επιβάλλεται σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ξηροφθαλμίας. 

Συμπληρώματα διατροφής, πχ Ω3, βιταμίνη Α και D βοηθούν σε κάποιες περιπτώσεις.

Η διάγνωση της ξηροφθαλμίας και ο έλεγχος της δακρυϊκής στιβάδας γίνεται με εξειδικευμένες εξετάσεις όπως:

• Το Schirmer Test με το οποίο αξιολογείται η ποσότητα παραγωγής των δακρύων. Η εξέταση γίνεται με τα Schirmer Strips όπου τοποθετούνται διπλωμένα στο εσωτερικό του κάτω βλέφαρου, όπου ο ασθενής πρέπει να κοιτάει ελαφρώς προς τα πάνω. Εάν τα χαρτάκια εμποτιστούν με δάκρυα άνω των 10mm σε 5 λεπτά τότε υπάρχει φυσιολογική παραγωγή δακρύων, στην ένδειξη 5-10mm υπάρχει υποψία ξηροφθαλμίας και κάτω από 5mm υπάρχει σοβαρή ξηροφθαλμία.
  
• Η χρώση του κερατοειδούς χιτώνα με ταινίες χρωστικής φλουοροσεϊνης ή αλλιώς φλουοροσκεϊνης, χρησιμοποιείται για τον ποιοτικό έλεγχο των δακρύων. Η εξέταση πραγματοποιείται στη σχισμοειδή λυχνία με το μπλε φίλτρο κοβαλτίου, δίνοντας μια εικόνα πράσινου φθορισμού η οποία χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό της ομοιόμορφης επιφάνειας του κερατοειδούς ή συγκέντρωσης της χρώσης για να ανιχνευθεί τυχόν τραυματισμένα ή νεκρά κύτταρα.
• Η χρώση του κερατοειδούς χιτώνα με άλλες ταινίες χρωστικής όπως είναι το Rose Bengal (ερυθρό της βεγγάλης) ή το lissamine green (λυσσαμίνη) χρησιμοποιούνται σε πιο βαριές μορφές ξηροφθαλμίας. Οι διαφορές ανάμεσα στις δυο χρωστικές είναι ότι η χρώση ερυθρό της βεγγάλης ¨βάφει¨ και τα υγιή κύτταρα ενώ η χρώση με λυσσαμίνη περιορίζεται αποκλειστικά στα νεκρά κύτταρα.
  
• Το BUT Test (Break Up Time) μετράει τη ποιότητα των δακρύων και γίνεται με ταινίες χρώσης φλουροσκεϊνης στο κερατοειδή χιτώνα. Ο εξεταστής ζητάει από τον ασθενή να ανοιγοκλείσει τα μάτια του 3 φορές, έπειτα να κρατήσει τα μάτια του ανοιχτά για όσο μπορεί και χρονομετρά μέχρι να σπάσει η δακρυική στιβάδα. Εάν τα αποτελέσματα της εξέτασης είναι μεταξύ 10-12 δευτερόλεπτα τότε θεωρείται η παραγωγή δακρύων φυσιολογική, εάν βγει 6-9 δευτερόλεπτα υπάρχει υποψία ξηροφθαλμίας και εάν βγει κάτω από 5 δευτερόλεπτα υπάρχει σοβαρή ξηροφθαλμία, υποδηλώνοντας αυξημένη εξάτμιση των δακρύων.
• Μέτρηση με σύστημα ωσμωτικότητας των δακρύων με ειδικές συσκευές όπου έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν τα δάκρυα και παράλληλα την εξέταση της ποιότητας τους.
• Ειδικά τεστ χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της φλεγμονής που συνυπάρχει πολλές φορές με την ξηροφθαλμία.
• Τέλος, στο EyeDiagnosis χρησιμοποιούνται μοντέρνα διαγνωστικά μηχανήματα για τη μελέτη της ξηροφθαλμίας:
  • IDRA: αναλυτής δακρυικής λειτουργίας, μη επεμβατικός
  • Παχυμετρικός χάρτης επιθηλίου με OCT: αναδεικνύει την επίδραση της ξηροφθαλμίας στην επιφάνεια του οφθαλμού και συγκεκριμένα στο επιθήλιο του κερατοειδή.